Camlas Sir Fynwy ac Aberhonddu

Mnmouthsire and Brecon Canal Lock 8_ conservation area

Dynodwyd Camlas Sir Fynwy ac Aberhonddu yn ardal gadwraeth ar 21 Ionawr 1998 ac mae’n cynnwys rhan o’r rhwydwaith camlesi dros ddwy fraich sy’n ymestyn yn fras dros ogledd a gogledd-ddwyrain ardal Malpas Casnewydd.

Mae braich ogleddol y gamlas yn ymestyn i Aberhonddu drwy Gwmbrân, y Fenni, Crughywel a Thalybont. Mae’r fraich fyrrach a’r mwyaf dwyreiniol oedd yn ymestyn i Grymlyn ar un adeg bellach yn dod i ben i’r gogledd o Risga. Mae’r ardal gadwraeth ddynodedig yn cynnwys y rhannau hynny o’r gamlas sy’n gorwedd o fewn ffiniau Cyngor Dinas Casnewydd.  

Download Lawrlwytho cynllun ardal gadwraeth CAmlas Sir Fynwy ac Aberhonddu (pdf)   

Mae’r Pedwar Loc ar Ddeg yn Heneb Gofrestredig wedi’i lleoli ar fraich y Crymlyn. Mae 21 adeilad rhestredig Gradd II hefyd o fewn ffiniau’r ardal gadwraeth.  

Mae’r gamlas y cyfeirir ati erbyn hyn yn Gamlas Sir Fynwy ac Aberhonddu yn ddwy gamlas mewn gwirionedd.

Mae Camlas Brecknock ac Aberhonddu, a alluogwyd gan Ddeddf 1793 yn mynd o Aberhonddu i Bont-y-moel ond roedd Camlas Sir Fynwy yn defnyddio 30 o lociau eraill i gyrraedd Casnewydd.

Roedd y cychod gwaith wedi’u gwneud o bren ac roeddynt yn 65 o droedfeddi o hyd gyda thrawst o tua 9 troedfedd yn cario hyd at 25 tunnell o gargo.

Roedd Cwmni Camlas Sir Fynwy gyda’i gamlas a thramffyrdd yn gyfrifol am dwf Casnewydd, a ddaeth y porthladd glo trydydd mwyaf ym Mhrydain.

Ym 1796, dosbarthodd y cwmni 3,500 o dunellau o lo o’i warysau ar yr afon Wysg, a thyfodd hyn i 150,000 o dunellau erbyn 1809.

Roedd y gamlas wedi’i gwasanaethu gan rwydwaith o dramffyrdd a thryciau a dynnir gan geffylau. Er mai glo a haearn oedd y prif gargo, roedd y cychod hefyd yn cludo pren, calch a chynnyrch fferm.

Mae hi dal yn bosibl llywio’r gamlas o gyffordd Bont-y-moel i Aberhonddu heddiw a chaiff ei defnyddio’n rheolaidd.

Mae’r rhannau o Gasnewydd i gyffordd Bont-y-moel a Chasnewydd i Risga wedi goroesi, ond nid ydynt mewn cyflwr hawdd i’w llywio.

Mae rhannau’r gamlas o Risga i Grymlyn a Barrack Hill (Casnewydd) i Ddociau Casnewydd wedi cael eu gadael ers tro ac maent wedi’u colli gan fwyaf.

Mae Cyngor Dinas Casnewydd yn ceisio gwarchod a gwella holl adrannau’r gamlas sydd wedi goroesi o fewn yr ardal weinyddol, ac mae wedi dynodi’r adrannau hyn o Gamlas Sir Fynwy ac Aberhonddu yn ardal gadwraeth.

Mae strwythur adeiledig pwysig y gamlas sydd wedi goroesi yn nodwedd drawiadol yn y dirwedd a chaiff ei ddisgrifio yn un o’r camlesi golygfaol mwyaf prydferth yn y DU, sy’n mynd heibio adeiladau a strwythurau canrifoedd oed yn llawn hanes diwydiannol yn ogystal â nifer o rywogaethau a chynefinoedd, a llawer ohonynt o werth uchel o ran cadwraeth natur.

Mae’r ardal gadwraeth yn fan berffaith i fynd am dro neu gerdded hyd at 33 milltir y tu hwnt i Gasnewydd.  

Rhagor o wybodaeth 

Ymddiriedolaeth Camlesi Sir Fynwy, Aberhonddu a’r Fenni

Canolfan Ymwelwyr y Pedwar Loc ar Ddeg

Gweld manylion adeiladau rhestredig Casnewydd 

Cysylltu 

Cysylltwch â Chyngor Dinas Casnewydd a gofynnwch am y swyddog cadwraeth.